TRANSLATOR
Słynni Szczecinianie i Ich Kamienice
Leon Jessel Burscherstraße 49 - Ulica Łokietka 49
Léon Jessel urodził się 22 stycznia 1871 roku w Szczecinie w niemieckiej rodzinie kupieckiej pochodzenia żydowskiego. Jego ojciec, Samuel (1839-1915), pochodził z Poznania, skąd wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie po pewnym czasie ożenił się z Amerykanką Mary Brock (1849-1922) z Nowego Jorku. Po powrocie do Niemiec, małżeństwo Jesselów zamieszkało w Szczecinie przy Hohenzollernstraße 72 (ob. Krzywoustego), a później w kamienicy na trzecim piętrze przy Burscherstraße 49 (ob. Władysława Łokietka). Prawdopodobnie Samuel powrócił do zawodu kupieckiego, na co wskazuje wydana pod koniec XIX wieku książka adresowa miasta. W Szczecinie przyszły na świat dzieci Jesselów, Léon (1871) i Erna (1872).
Léon Jessel dzieciństwo i młodość spędził w Szczecinie. W wieku 17 lat ukończył naukę w Marienstifts-Gymnasium (Gimnazjum Mariackie) i zgodnie z zamierzeniami rodziców rozpoczął pracę w handlu. Obdarzony dużym talentem muzycznym, dość szybko porzucił kupiectwo. W latach 1888-1891 uczył się prywatnie podstaw kompozycji i gry na instrumentach u kilku szczecińskich muzyków. Pierwszych lekcji udzielał mu organista Hermann Rowe. Później jego nauczycielami byli Carl Pohl i dyrektor muzyczny Szczecina (Stadt Musikdirektor), Carl Adolf Lorenz.
W 1892 roku rozpoczął dzialalność artystyczną poza Szczecinem. Pracował jako korepetytor w Stadttheater (Teatr Miejski) w Gelsenkirchen i Sommertheater (Teatr Letni) w Bielefeld. Jesienią tego roku został kapelmistrzem w Teatrze Miejskim w Mülheim. W 1894 roku wystąpił z gminy żydowskiej w Celle, ochrzcił się i przeszedł na wiarę ewangelicką. W tym samym roku ożenił się ze sprzedawczynią, Klarą Grunewald (Clara Auguste Luise 1868-1951). Z tego związku 13 maja 1909 roku w Lubece przyszła na świat ich jedyna córka, Eva Maria Elisabeth. W następnych latach pracował jako chórmistrz, dyrygent, dyrektor muzyczny w wielu miastach niemieckich, m.in. we Freibergu w Saksonii, Padebornie, Kilonii i Chemnitz. Okazjonalnie koncertował także w rodzinnym Szczecinie. Na dłużej osiadł w Lubece, gdzie w latach 1899-1905 był kapelmistrzem w Wilhelm Theater. Po roku 1911 Jessel działał na niwie muzycznej głównie w Berlinie, dokąd z rodziną przeniósł się na stałe. Nie tylko komponował, ale i udzielał się w środowisku muzycznym Berlina. W 1915 roku współtworzył stowarzyszenie ochrony praw autorskich, znane dziś jako GEMA. Dwa lata później napisał Dziewczę ze Szwarcwaldu (Das Schwarzwaldmädel), operetkę, która zapewniła mu poczesne miejsce wsród kompozytorów tzw. lżejszej muzy. W 1919 roku rozwiódł się z Klarą i dwa lata później ożenił się po raz drugi z młodszą od siebie o 19 lat urzędniczką biurową, Anną Gerholdt, z którą zamieszkali przy Düsseldorfstraße 47.
Kompozytor mimo swego żydowskiego pochodzenia czuł się Niemcem. Wielokrotnie dawał temu wyraz. W 1920 roku skomponował Hindenburg-Marsch. Nieco później marsz Niech żyje niemiecka ojczyzna o mocno nacjonalistycznej wymowie. Gauleiterowi Berlina Josephowi Goebbelsowi zaproponował swoją pieśń Bądź dumny, że jesteś Niemcem na hymn partii narodowosocjalistycznej. W 1932 roku zadedykował marsz Jutrzenka przywódcy włoskich faszystów, Benito Mussoliniemu. Po dojściu Hitlera do władzy starał się o przyjęcie do Związku Bojowników Niemieckiej Kultury (Kammpfbund für Deutsche Kultur). Wniosek ten jednak odrzucono. W marcu 1933 roku żona kompozytora, Anna, wstąpiła za jego aprobatą do NSDAP.
Mimo swoich narodowych przekonań i poparcia dla nowego porządku politycznego, z czasem kompozytor zaczął odczuwać szykany z powodu pochodzenia. Choć w 1933 roku sfilmowano Dziewczę ze Szwarcwaldu, a także wydano z tej okazji okolicznościowy znaczek pocztowy, to niedługo potem całkowicie zakazano wykonywania utworów Jessela. W 1936 roku premiera najnowszej operetki Złoty młyn, mogła się odbyć poza granicami Niemiec, w Olten w Szwajcarii. W 1937 roku wprowadzono w Niemczech zakaz zarówno wystawiania utworów scenicznych, jak i nagrywania płyt żydowskich kompozytorów. Restrykcje te objęły także Jessela. W tym samym roku pozbawiono go członkostwa w Związku Kompozytorów Izby Muzycznej Rzeszy (Fachschaft Komponisten der Reichmusikkammer). Dużo wcześniej, bo już na przełomie 1933 i 1934 roku, władze NSDAP od jego żony Anny zażądały rozwodu z Żydem. Za odmowę, 15 stycznia 1934 roku na wniosek Najwyższego Sądu Partyjnego NSDAP wykluczono ją z partii.
W przeciwieństwie do wielu niemieckich kompozytorów żydowskiego pochodzenia, którzy przed grożącymi im prześladowaniami najczęściej emigrowali do USA, Jessel pozostał w kraju. Coraz bardziej był jednak świadom sytuacji swoich współziomków w Niemczech. Dał temu wyraz w jednym z listów skierowanych do zaprzyjaźnionego wiedeńskiego librecisty, Wilhelma Stercka. Zarekwirowany podczas rewizji domu list, stał się pretekstem do jego aresztowania kompozytora przez gestapo. Mimo złego stanu zdrowia, 15 grudnia 1941 roku został osadzony w więzieniu, w piwnicach Prezydium Policji przy Alexanderplatz w Berlinie.
Ciężko chory, 2 stycznia został przeniesiony na oddział szpitalny więzienia. Zmarł 4 stycznia 1942 roku, prawdopodobnie w szpitalu żydowskim w Berlinie. Jego grób znajduje się na berlińskim cmentarzu Wilmersdorf przy Berlinerstraße 81-103.
W 1985 roku jeden z placów Berlina nazwano imieniem kompozytora.
Léon Jessel komponował pieśni, muzykę salonową, walce, polki, mazurki, marsze. Dzięki wystawieniu w 1894 roku pierwszej operetki Die Brautwerbung (Swaty) jego nazwisko stało się powszechnie znane. Sławę przypieczętowała premiera trzyaktowego Dziewczęcia ze Szwarcwaldu (Das Schwarzwaldmädel) do libretta Augusta Neidharta. Wystawiona w 1917 roku operetka do dziś jest uznawana z najlepsze dzieło tego gatunku w dorobku kompozytorskim Jessela. Zachwyca melodyką i doskonałą instrumentacją. Przez lata jednak, a szczególnie po objęciu władzy przez hitlerowców, starano się w niej dopatrzyć praniemieckich korzeni i tak ważnych dla doktryny nazistowskiej elementów ludowych. Do admiratorów operetki należał sam Adolf Hitler. Dziewczę ze Szwarcwaldu jest jednym z najchętniej granych utworów scenicznych. W ciągu 10 lat od premiery wystawiona była okoł 6 tysięcy razy, a pochodzące z niej Malwina, ach Malwina, Zabrzmią skrzypce do tańca, czy tytułowe Dziewczę ze Szwarcwaldu, stały się wielkimi szlagierami. W 1918 roku Dziewczę ze Szwarcwaldu wystawiono także w rodzinnym mieście kompozytora. Szczecińska prapremiera odbyła się w Teatrze Bellevue przy Linsingenstraße 51-53 (ob. Potulicka). Sztukę grano w Szczecinie ponad 100 razy.
Operetkę wystawiono także tuż po zakończeniu II wojny światowej, 30 czerwca 1945 roku w berlińskiej dzielnicy Tegel. Do dziś sztukę wielokrotnie wznawiano. Powstały też dwie wersje filmowe (1933 i 1950) oraz kilka wersji telewizyjnych Dziewczęcia.
Łącznie artysta skomponował ponad 20 większych form muzycznych-operetek, śpiewogr, komedii muzycznych i musicali. Jedną z mniej popularnych operetek jest Die kleine Studentin (Studentka), którą jednak warto odnotować ze względu na miejsce premiery-Szczecin (1926).
Światową renomę przyniósł jednak kompozytorowi napisany w 1897 roku na fortepian marsz Parada ołowianych żołnierzyków (Die Parade der Zinnsoldaten), w krajach anglosaskich bardziej znany jako Parada drewnianych żołnierzy (Parade of the Wooden Soldiers). Fragmenty utworu często wykorzystywano w rewiach europejskich i amerykańskich. Dokonano też licznych nagrań płytowych utworu w różnych aranżacjach, m.in. w 1923 roku Paradę wydała na płycie słynna jazzowa orkiestra Paula Whitemana. Jednak prawdziwą popularność utworu, zinstrumentowanego na orkiestrę w 1905 roku, ugruntował film, zwłaszcza kreskówki-The Toy Shop (1928), Parade of the Wooden Soldiers (1933) z animowaną gwiazdą, Betty Boop, oraz świąteczne animacje Disneya. Na ich potrzeby do muzyki dopisano angielskie teksty (m.in. Stanley C. West, Ballard MacDonald). W 1952 roku włoski aktor komediowy Toto w filmie Totò a colori stworzył niezapomnianą pantomimę do marsza szczecińskiego kompozytora.
Dziewczę, a także Parada, przyniosły kompozytorowi nie tylko ogromną popularność, ale i na długie lata zapewniły mu dostatnie życie.
http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Leon_Jessel
Zbyszek Mat