TRANSLATOR
Chata - Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie
W muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie
W muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie
Mauzoleum Adasia Żeromskiego na "Popiełówce"
Adam Żeromski
Mauzoleum Adasia Żeromskiego na "Popiełówce"
Pozostały "Popioły" i .... wspomnienia .
Spacerując po Paku Zdrojowym i uliczkach Nałęczowa wracamy do czasów z drugiej połowy XIX wieku, kiedy do kurortu ze źródłami „Miłość” i „Nadzieja” przybywało wielu ludzi kultury. Jedni z wielu, z tych najbardziej znanych pisarzy: Henryk Sienkiewicz, Stanisław Witkiewicz i ci najbardziej związani z Nałęczowem – Stefan Żeromski i Bolesław Prus.
Pierwszy pobyt Stefana Żeromskiego w Pomnik Stefana Żeromskiego w Nałęczowie Nałęczowie to okres gdy z powodu trudnych warunków materialnych musiał przerwać studia w Warszawie i w latach 1890 – 1891 podjąć pracę korepetytora na prowincji, w dworku właściciela - Michała Górskiego. Na zboczu Góry Armatniej w drewnianej, stylowej willi Oktawia odbywały się spotkania kulturalne przebywających w Nałęczowskim Kurorcie, ludzi pióra, pędzla i palety, wybitnych muzyków, …….
Bywając tam, Stefan Żeromski spotykał się z właścicielką willi „Oktawia”, młodą wdową – Oktawią z Radziłłowiczów. Pobrali się w Policznej koło Radomia, w tym samym kościele, w którym około 400 lat wcześniej i Jan Kochanowski stanął na ślubnym kobiercu z Dorotą Podlodowską. Sławny i znany nałęczowski kuracjusz Bolesław Prus był świadkiem ślubie Stefana i Oktawii.
W 1904 roku za 200 rubli honorarium otrzymane za powieść „Popioły”, kupił plac przylegający do parceli Willa "Oktawia" willi „Oktawia”, na wzgórzu nazywanym póżniej „Popiołówką”. Rok póżniej, w 1905 roku, w/g projektu bratanka Stanisłwa Witkiewicza, Jana Koszyca – Witkiewicza, wybudował chatę- pracownię, która służyła pisarzowi w okresie letnim wtedy gdy do willi „Oktawia” zjeżdżali się kuracjusze a to utrudniało pracę twórczą pisarza. Jednoizbowa budowla z gankiem wspartym na filarach i dachem
krytym gontem. Zbudowana z bali kładzionych "na zrąb", na wysokiej kamiennej podmurówce, mająca cechy stylu zakopiańskiego. W „Chacie” Żeromski napisał „Różę”. Powstawały w niej rozdziały „Dziejów grzechów”, „Duma o hetmanie”, „Słowo o bondosie”. „Chata” była miejscem spotkań działaczy skupionych wokół Żeromskiego w Towarzystwie Oświatowym „Światło” w latach 1906-1908.Tu znajdowali schronienie również uczestnicy rewolucji z 1905 roku zbiegli z lubelskiego więzienia. W latach 1905 – 1908 w willi „Oktawia” ,Żeromski organizował kursy dokształcające dla uczniów kształcących się w rzemiośle. Powracając na krótko do Nałęczowa w 1918 roku do ciężko chorego syna Adasia powołał komitet opiekuńczy ochronki, przekazując akt własności budynku i gruntu przy ulicy Poniatowskiego władzom wolnej Polski. W budynku tym mieści się przedszkole im. Adasia Żeromskiego.
Przed "Chatą" na "Popiełówce". Ostatni raz Żeromski przebywał w Nałęczowie w 1922 roku, w marcu kiedy przedwcześnie zmarł jego syn Adaś a jego trumnę z prochami przeniesiono z cmentarza do Popiełówki, do wybudowanego Mauzoleum Adama Żeromskiego, syna Oktawii i Stefana, zmarłego na gruźlicę 30 lipca 1918 r. w wieku 18 lat. Miejscowy proboszcz podobno czynił trudności z pochówkiem Adama ze względu na przewinienia ojca: związek z dwoma kobietami oraz napisanie powieści „Dzieje grzechu”, w której bardzo odważnie ukazana jest seksualność i destrukcyjna siła miłości. Pogrzeb Adasia przebiegł jednak normalnie. W miejscowym kościele parafialnym odprawiono mszę, a ciało pochowano na pobliskim cmentarzu. Cztery lata później trumnę przeniesiono do nowo powstałego mauzoleum. Chłopiec spoczął w sarkofagu z czarnego marmuru ze złoconym napisem o następującej treści: „ś.p. Adam Żeromski, ur. dn. 5 września 1899 r. Warszawie, zgasł dn. 30 lipca 1918 w Nałęczowie. Boże przytul do łona jego czystą duszę.”
W mauzoleum pozostały jeszcze dwie niezamurowane nisze z przeznaczeniem na pochówek wielkiego pisarza oraz jego żony Oktawii. Ich wspólnym pragnieniem było spocząć tam na wieki, mając miedzy sobą szczątki ukochanego syna.
( Z opowieści p. Butryma – kustosza Muzeum Żeromskiego) - Stefan Żeromski wyraził taką wolę m.in. w rozmowie z mistrzem murarskim z Wąwolnicy, Piotrem Łuką, gdy ten kończył budowę mauzoleum w 1921 r. – „Panie Łuka, kiedyś mnie pan tu zamuruje”. Co więcej, pod płytą ołtarzyka, zbudowanego na wzór starosłowiańskich stołów ofiarnych, jeszcze przed wojną stała duża skrzynia z żelaznym krzyżem na wierzchu, którą Żeromski przeznaczył na swoją trumnę. Strzelista budowla Mauzoleum Adama Żeromskiego budowla z wapienia projektu J. Koszyca-Witkiewicza zbudowana w 1922 r. W chacie - letniej siedzibie autora „Przedwiośnia”, dziś mieści się muzeum pisarza, najstarsze muzeum literackie na ziemi lubelskiej , otwarte zostało 17 czerwca 1928 roku, staraniem żony pisarza, Oktawii z Radziwiłłowiczów Żeromskiej. Jego głównym atutem jest zachowane oryginalne wyposażenie pracowni pisarza – meble, pamiątki osobiste, fotografie rodzinne, obrazy i rysunki znanych mistrzów, a także samego Stefana Żeromskiego i jego żony. 
Żeromski był ojcem jeszcze jednego dziecka, Moniki. Dziewczynka urodziła się we Florencji na pięć lat przed tragiczną śmiercią Adama i była owocem nieformalnego związku 50-letniego pisarza z młodziutką malarką, Anną Zawadzką. Choć może się to wydawać niezrozumiałe, Żeromski z troski o pierwszą rodzinę żył równolegle w dwóch związkach. Obie jego kobiety, żona i kochanka, jak i on sam, musieli tę sytuację zaaprobować, choćby ze względu na dzieci.
Stefan Żeromski z córką Moniką Stefan Żeromski zmarł w Warszawie 20 listopada 1925 r. Pochowano go na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym w tymczasowym grobie. Anna Zawadzka posłużyła się podobno oświadczeniem, że pisarz jest kalwinem. Ów pogrzeb zbojkotowało duchowieństwo katolickie, mimo że pisarz nigdy nie przeszedł na protestantyzm. Przez dwa lata Oktawia Żeromska, kobieta pełna miłości i wyrozumiałości, starała się o przeniesienie zwłok męża do Nałęczowa, ale przegrała batalię z Anną Zawadzką i jej córką Moniką. Trumnę z ciałem pisarza ostatecznie przeniesiono do innej kwatery tej samej nekropolii. Rok później zmarła sama Oktawia, a jej ciało złożono na nałęczowskim cmentarzu.
Wychowany duchu katolicyzmu, Stefan Żeromski spoczywa wśród wyznawców kalwinizmu, w dodatku z dala od syna, żony i Nałęczowa – jak mówił: najpiękniejszego miejsca pod słońcem.
I ifo-skrót:
Stefan Żeromski - pseudonim literacki: Maurycy Zych, Stefan Iksmoreż oraz Józef Katerla, Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej herbu Jelita, 14 października 1864 w Strawczynie,w Górach Świętokrzyskich.
Pierwsze utwory literackie zaczął tworzyć jeszcze w gimnazjum,debiutował w 1882 roku w „Tygodniku Mód i Powieści” oraz w „Przyjacielu Dzieci” wierszem „Piosenka rolnika”. Tworzył w okresie Młodej Polski oraz w XX-leciu międzywojennym.
Kłopoty zdrowotne i brak pilności spowodowały, że Żeromski powtarzał dwie klasy. Ukończył gimnazjum w 1886 roku, lecz nie uzyskał matury.W wieku 22 lat miał już początki gruźlicy.
Studiował w Instytucie Weterynarii w Warszawie (uczelnia nie wymagała matury), lecz z powodów finansowych musiał studia przerwać i podjąć pracę jako guwerner i pomocnik bibliotekarza.
Świadkiem na ślubie Stefana Żeromskiego był Antoni Głowacki (Bolesław Prus). Polski oraz w XX-leciu międzywojennym.
W Kielcach znajduje się Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego – 40 lat wcześniej cały gmach zajmowało liceum-gimnazjum ogólnokształcące z ponad 250-letnią tradycją, do którego uczęszczali między innymi: Walery Przyborowski, Bolesław Prus, Gustaw Herling-Grudziński i Stefan Żeromski.
Żeromski tworzył w okresie Młodej Polski oraz w XX-leciu międzywojennym.
Pisarz zmarł na serce w Warszawie 20 listopada 1925 w Warszawie.
Zbyszek Mat